Ο Καρκίνος Προστάτη διαγιγνώσκεται όλο και συχνότερα στις μέρες μας. Ρόλο σε αυτό έχουν σίγουρα παίξει η ευρεία χρήση της εξέτασης PSA και η εκτεταμένη πρακτική των βιοψιών του Προστάτη. Είναι από τους πιο συχνούς ανδρικούς καρκίνους στο Δυτικό κόσμο.
Καρκίνος Προστάτη – Πρόληψη
Υπάρχει δυνατότητα για προληπτικά μέτρα πρίν την εμφάνιση του καρκίνου του Προστάτη? Επιδημιολογικά δεδομένα υποδεικνύουν πως όντως υπάρχει χώρος για προληπτικές παρεμβάσεις όσον αφορά τον τρόπο διατροφής και του τρόπου ζωής. Πιο συγκεκριμένα ενοχοποιείται η αυξημένη πρόσληψη ζωικού λίπους, και η παχυσαρκία .
Προληπτικά δρουν η κατανάλωση προϊόντων σόγιας, η λυκοπένη (συστατικό που βρίσκεται στις μαγειρεμένες τομάτες), το σελήνιο, η βιταμίνη Ε, Α, και D, το πράσινο τσάι ( λόγω των αντιοξειδωτικών που περιέχει ), ο χυμός ρόδι, το μπρόκολο, το μαύρο πιπέρι, ο κουρκουμάς (κιτρινόριζα). Θετικά δρα επίσης και η συχνή φυσική άσκηση. Δεν έχει βρεθεί κάποια συσχέτιση μεταξύ καρκίνου του Προστάτη και σεξουαλικής δραστηριότητας.
Καρκίνος Προστάτη – Παράγοντες Κινδύνου
Ηλικία. Η ηλικία αποτελεί σημαντικό ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου. Οι περισσότερες περιπτώσεις διαγιγνώσκονται μετά την ηλικία των 65 ετών, με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στις ηλικίες μεταξύ 70-74.
Κληρονομικότητα. Περίπου 5% των περιστατικών είναι κληρονομούμενα, και εμφανίζονται σε ηλικίες μικρότερες των 65 ετών. Σε άνδρες με οικογενεικό ιστορικό καρκίνου του προστάτη ο έλεγχος θα πρέπει να ξεκινά από την ηλικία των 40 ετών.
Γεωγραφικός συσχετισμός. Ο Καρκίνος Προστάτη είναι πιο συχνός σε χώρες του δυτικού κόσμου, ιδιαίτερα στις σκανδιναβικές χώρες και τη Βόρεια Αμερική, ενώ εμφανίζεται με μειωμένη συχνότητα σε χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Έχει αποδειχθεί όμως ότι πληθυσμοί από Ασιατικές χώρες που μεταναστατεύουν σε Δυτικές χώρες παρουσιάζουν αύξηση του καρκίνου του προστάτη κατά 10 φορές, προσεγγίζοντας την συχνότητα εμφάνισης των γηγενών πληθυσμών. Αυτό καταδεικνύει ισχυρή περιβαλλοντική επίδραση π.χ. δίαιτα Δυτικού τύπου.
Εθνικότητα. Το μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης εμφανίζει η μαύρη φυλή και ακολουθεί η καυκάσια. Αρκετά μικρότερο ποσοστό εμφανίζουν οι Ασιάτες.
Καρκίνος Προστάτη – Συμπτώματα
Τα συμπτώματα ποικίλουν ανάλογα με το στάδιο της νόσου. Σε περιπτώσεις που ο καρκίνος παρουσιάζει μόνο τοπική ανάπτυξη δεν είναι σπάνια η πλήρης απουσία συμτωμάτων. Όταν υπάρχουν συμπτώματα αυτά μπορεί να είναι συχνουρία, δυσουρία (καύσος κατά την ούρηση) , νυκτουρία, έπειξη προς ούρηση ( πολύ έντονη επιθυμία για ούρηση που εμφανίζεται ξαφνικά), ακράτεια ούρων, μείωση της δύναμης ροής των ούρων, αιματοσπερμία, αιματουρία, αίσθημα δυσανεξίας ή πόνου στο περίνεο.
Σε περιπτώσεις μεταστατικής ανάπτυξης της νόσου τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ανουρία ή σημεία οξείας νεφρικής ανεπάρκειας, οίδημα των κάτω άκρων (λεμφοίδημα), ανορεξία, απώλεια βάρους, οστικά άλγη και παθολογικά κατάγματα, αναιμία, αιμορραγική διάθεση. Σε περιπτώσεις συμπίεσης του νωτιαίου μυελού έχουμε νευρολογικά σημεία κυρίως πάρεση στα κάτω άκρα, επίσχεση ούρων και κοπράνων.
Καρκίνος Προστάτη – Διάγνωση
Η διάγνωση του καρκίνου του προστάτη γίνεται με βιοψία. Η βιοψία του προστάτη αποτελεί μία από τις πιο συχνές ουρολογικές πράξεις, και γίνεται με την καθοδήγηση του διορθικού υπερηχογράφου. Διαρκεί 10-15 λεπτά και γίνεται με τοπική αναισθησία. Δεν υπάρχει ανάγκη νοσηλείας του ασθενούς μετά την πράξη, και οι συνήθεις καθημερινές δραστηριότητες μπορούν να επαναρχίσουν την επόμενη ημέρα. Συνήθως λαμβάνονται 12-20 βιοψίες. Τα τεμαχίδια του προστατικού ιστού αποστέλλονται για ιστοπαθολογικό έλεγχο. Σε περίπτωση ανεύρεσης προστατικού καρκίνου ο υπεύθυνος ιστοπαθολόγος χαρακτηρίζει το παρασκεύασμα με βάση την κλίμακα Gleason και έτσι τίθεται το λεγόμενο Gleason score ( από 5-10 ).
Η απόφαση του ιατρού να προχωρήσει σε βιοψία προστάτη λαμβάνεται με βάση την τιμή του Προστατικού Αντιγόνου (PSA), την δακτυλική εξέταση, ή συνδυασμό και των δύο.
Εξέταση PSA
Η εξέταση PSA ( προστατικό αντιγόνο) είναι μία εξέταση αίματος που συνιστάται σε όλους του άνδρες άνω των 50 ετών για την ανίχνευση του καρκίνου του Προστάτη. Σε άτομα με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του προστάτη ή καρκίνου του μαστού η εξέταση πρέπει να αρχίζει από την ηλικία των 40 ετών. Το PSA είναι ένα ένζυμο που εκκρίνεται από τα επιθηλιακά κύτταρα του προστάτη και περνά στη συστηματική κυκλοφορία του αίματος, οπότε εύκολα ανιχνεύεται με μια απλή εξέταση αίματος. Οι φυσιολογικές τιμές του PSA δεν είναι απόλυτες και εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως η ηλικία ( age specific PSA ), ο όγκος του προστάτη ( PSA density ) κ.λ.π. Σε γενικές γραμμές όμως θεωρούνται φυσιολογικές οι τιμές μέχρι 4 ng/ml. Σε περιπτώσεις αυξημένης τιμής PSA ο ιατρός συνήθως θα συστήσει βιοψία προστάτου. Ο λόγος του ελεύθερου προς το ολικό PSA ( free/total PSA ) είναι επίσης μία εξέταση που μπορεί να δώσει επιπλέον ενδείξεις σε περιπτώσεις παθολογικών τιμών PSA.
Η ανεύρεση αυξημένης τιμής PSA πρέπει να ερμηνεύεται με προσοχή και πάντα σε συνδυασμό με το κλινικό υπόβαθρο του ασθενή καθώς το PSA μπορεί να βρεθεί αυξημένο και σε περιπτώσεις εκτός καρκίνου του προστάτη όπως λοιμώξεις, φλεγμονές (χρόνια προστατίτιδα) , καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, τοποθέτηση καθετήρα κ.λ.π.
Καρκίνος Προστάτη – Θεραπεία
Ο Καρκίνος Προστάτη είναι μία από τις νόσους που ανταποκρίνονται πολύ καλά στη θεραπεία. Σε περιπτώσεις που η διάγνωση γίνεται έγκαιρα μπορεί να επέλθει πλήρης ίαση της νόσου. Οι επιλογή της κατάλληλης θεραπείας θα πρέπει να προέλθει μετά από πλήρη ενημέρωση και σε συνεργασία με τον ασθενή. Πολύ σημαντική είναι η ενημέρωση σχετικά με τις ανεπιθύμητες ενέργειες που συνδέονται με το κάθε είδος θεραπέιας. Οι επιλογές που μπορούμε να ακολουθήσουμε είναι οι ακόλουθες:
Απλή παρακολούθηση (watchful waiting)
Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες ο Καρκίνος Προστάτη δεν αποτελεί άμεσο κίνδυνο για τον ασθενή, αλλά ούτε και προβλέπεται να τον επηρεάσει άμεσα για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα. Αφορά κυρίως περιπτώσεις καρκίνων χαμηλής κακοήθειας σε ηλικιωμένους ασθενείς. Η απλή παρακολούθηση με κλινική εξέταση, PSA , και άλλες παρακλινικές εξετάσεις είναι ενδεδειγμένη σε αυτούς τους ασθενείς καθώς η άμεση χορήγηση θεραπείας δεν προβλέπεται να βελτιώσει το προσδόκιμο επιβίωσης, ενώ ταυτόχρονα αποφεύγονται και οι ανεπιθύμητες ενέργειες που συνοδεύουν τις θεραπείες.
Εντατική παρακολούθηση ( Active Surveillance)
Ενδείκνυται για ασθενείς που η άμεση έναρξη θεραπείας δεν είναι απαραίτητη, και μπορεί , αν χρειαστεί, να αναβληθεί για το μέλλον. Αφορά σχετικά νέους ασθενείς που έχουν νόσο χαμηλής κακοήθειας, και θέλουν να αποφύγουν τις συνέπειες της θεραπείας ( π.χ στυτική δυσλειτουργεία). Οι ασθενείς αυτοί ακολουθούν ένα πρωτόκολλο εντατικής παρακολούθησης που περιλαμβάνει δακτυλική εξέταση, εξέταση PSA, και επαναληπτικές βιοψίες προστάτου. Αν σε κάποιο σημείο της παρακολούθησης διαπιστωθούν ενδείξεις προόδου της νόσου, τότε αποφασίζεται η έναρξη της κατάλληλης θεραπείας.
Η τακτική της Εντατικής παρακολούθησης απαιτεί ασθενείς που αντιλαμβάνονται πλήρως το νόημα της παρακολούθησης και είναι διατεθειμένοι να συνεργαστούν και εφαρμόσουν, σε συνεργασία με το γιατρό, το απαιτητικό πρόγραμμα παρακολούθησης.
Ριζική Προστατεκτομή
Είναι η θεραπεία εκλογής για ασθενείς που πάσχουν από τοπικά εντοπισμένο Καρκίνο του Προστάτη και έχουν προσδόκιμο επιβίωσης τουλάχιστον 10 έτη. Συνίσταται στην πλήρη αφαίρεση του προστάτη και των σπερματοδόχων κύστεων. Μπορεί να γίνει με την κλασσική ανοιχτή μέθοδο , με λαπαροσκοπική αφαίρεση, ή με ρομποτική αφαίρεση. Και οι τρείς μέθοδοι προσφέρουν άριστα ογκολογικά αποτελέσματα, με την λαπαροσκοπική και ρομποτική μέθοδο να υπερέχουν στο χρόνο μετεγχειρητικής αποκατάστασης και μικρότερης ενδονοσοκομειακής νοσηλείας.
Σημαντικότερες επιπλοκές: Στυτική δυσλειτουργία ( 50-90%) , υπογονιμότητα, ακράτεια ούρων ( 5% ), στένωση αυχένα κύστεως.
Ακτινοθεραπεία Προστάτη
Αποτελεί άριστη μέθοδο θεραπείας και συνήθως συστήνεται σε ασθενής με μεγαλύτερη ηλικία σε σύγκριση με αυτούς που υποβάλλονται σε ριζική προστατεκτομή. Τα ογκολογικά αποτελέσματα της θεραπείας αυτής είναι εξαιρετικά και άμεσα συγκρίσιμα με αυτά της ριζικής προστατεκτομής. Το μειονέκτημα της μεθόδου είναι το υψηλότερο προφίλ ανεπιθύμητων ενεργειών σε σχέση με τη χειρουργική μέθοδο. Η ακτινοβολία δυστυχώς εκτός από τον προστάτη επηρεάζει και παρακείμενα όργανα όπως το έντερο και η κύστη με συνέπεια την ανάπτυξη δυσλειτουργιών από τα όργανα αυτά. Τα τελευταία χρόνια με τη κατασκευή τελευταίου τύπου γραμμικών επιταχυντών η κατανομή της ακτινοβολίας γίνεται με μεγαλύτερη ακρίβεια και οι επιπλοκές αυτού του τύπου έχουν περιορισθεί αισθητά. Η διάρκεια της θεραπείας διαρκεί συνήθως 6-7 εβδομάδες.
Σημαντικότερες επιπλοκές: Στυτική δυσλειτουργεία ( 40-50%), ακράτεια ούρων ( 1-2%), ανάπτυξη συμτωμάτων από το κατώτερο ουροποιητικό ( συχνουρία, δυσουρία ), διάρροιες, στένωση πρωκτικού δακτυλίου, ρίκνωση κύστεως, αιματουρία
ΒΡΑΧΥΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η βραχυθεραπεία για τον καρκίνο του Προστάτη είναι μια νέα σχετικά μέθοδος με εφαρμογή τα τελευταία 10-15 χρόνια. Πρόκειται ουσιαστικά για μια μορφή ακτινοθεραπείας, μόνο που αντί η ακτινοβολία να εφαρμόζεται εξωτερικά, εφαρμόζεται απευθείας στον Προστάτη αδένα. Αυτό γίνεται με την εμφύτευση ραδιενεργών ‘κόκκων’ (Ιώδιο 125 ) στον προστάτη με τη χρήση ειδικών βελόνων υπό την καθοδήγηση του Διορθικού υπερηχογράφου. Η όλη διαδικασία ολοκληρώνεται σε μία η δύο συνεδρίες και γίνεται υπό γενική αναισθησία. Το μεγάλο πλεονέκτημα της μεθόδου είναι ότι η ακτινοβολία εφαρμόζεται απευθείας στον προστάτη χωρίς να επηρεάζεται η κύστη και το ορθό αποφεύγοντας έτσι τις επιπτώσεις στα δύο αυτά όργανα.
ΟΡΜΟΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η αμιγής ορμονοθεραπεία για τον καρκίνο του Προστάτη χορηγείται σε περιπτώσεις όπου η ίαση δεν είναι δυνατή λόγω προχωρημένου σταδίου της νόσου ή σε περιπτώσεις όπου λόγω ηλικίας ή συνύπαρξη άλλων παθολογικών προβλημάτων δεν είναι δυνατή η εφαρμογή κάποιων εκ των άλλων θεραπειών. Η ορμονοθεραπεία χορηγείται συνηθέστερα σε μορφή ένεσης – κάθε 3 μήνες- , ή χαπιών, ή ακόμη συνδυασμός και των δύο. Με την ένεση (LHRH) επιτυγχάνουμε την απομάκρυνση από τον οργανισμό της κυριότερης ανδρικής ορμόνης, της τεστοστερόνης, επιτυγχάνοντας έτσι τον ‘φαρμακευτικό ευνουχισμό’. Χωρίς την παρουσία της τεστοστερόνης ο Καρκίνος Προστάτη υποστρέφει και πέφτει σε ‘ύπνωση΄, συνήθως για πολλά χρόνια, με ταυτόχρονη εντυπωσιακή βελτίωση των συμπτωμάτων.
Η άλλη μορφή ορμονοθεραπείας , σε μορφή χαπιών, είναι τα αντιανδρογόνα τα οποία μπλοκάρουν τους ανδρογονικούς υποδοχείς σε κυτταρικό επίπεδο. Συνήθως χορηγούνται σε συνδυασμό με τις ενέσεις LHRH. Σε μη μεταστατικό, τοπικά προχωρημένο καρκίνο του προστάτη μπορούν να χορηγηθούν και ως μονοθεραπεία σε ασθενείς που δεν επιθυμούν να υποβληθούν σε ακτινοθεραπεία.